Czy utwory stworzone przez sztuczną inteligencję mogą być chronione?
Dodano
03.02.2022
Zapraszamy Państwa do przeczytania przy porannej kawie artykułu z serii „Przy kawie o prawie” przygotowanego przez adw. Justynę Alchimionek, Partnera w Kancelarii Prawnej SK+ Siekierzyński Kochlewski dot. utworów stworzonych przez sztuczną inteligencję.
Pod koniec grudnia 2021 roku, Izba Odwoławcza Europejskiego Urzędu Patentowego [European Patent Office (EPO)] zdecydowała o odmowie udzielenia patentu na system sztucznej inteligencji (SI), który został stworzony przez samą sztuczną inteligencję całkowicie autonomicznie, bez udziału człowieka.
System DABUS
Decyzja Europejskiego Urzędu Patentowego dotyczy systemu opartego na sztucznej inteligencji – DABUS. Sprawa DABUS nie jest jedną z wielu “zwykłych” spraw patentowych, które trafiają do tego urzędu. DABUS jest sprawą wyjątkową, testem dla urzędów patentowych. Twórca systemu - Stephen L. Thaler złożył bowiem kilka wniosków o ochronę patentową systemu DABUS w różnych urzędach patentowych na całym świecie. Wszystko wskazuje na to, że głównym (a może i jedynym) celem tych wniosków było uzsykanie odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwe uzyskanie ochrony patentowej na wynalazek stworzony całkowicie autonomicznie przez sztuczną inteligencję, w którego tworzeniu człowiek nie brał udziału.
W pierwszej decyzji, która zapadła w tej sprawie, EPO nie miało wątpliwości. Wynalazcą może być tylko i wyłącznie człowiek, dlatego też wskazanie maszyny jako wynalazcy nie spełniało wymagań określonych w przepisach prawa, co urząd potraktował jako brak spełnienia warunku formalnego. W konsekwencji, Europejski Urząd Patentowy nawet nie przeszedł do kolejnej fazy badania wniosku o udzielenie patentu, czyli do badania merytorycznego i próby odpowiedzi na pytanie czy faktycznie system DABUS zasługuje na ochronę patentową.
Twórca systemu DABUS nie był zadowolony z tego rozstrzygnięcia i zaskarżył decyzję EPO. Twierdził, że urząd powołuje się na całkowicie przestarzałe przepisy prawne, przyjęte w czasie kiedy SI nie była jeszcze zdolna do tworzenia wynalazków, dlatego nie powinny mieć one do niej zastosowania. Poza tym, co podkreślał właściciel wynalazku, same przepisy prawne nie wykluczają wprost możliwości udzielenia patentów na wynalazki stworzone przez SI.
Czy twórcą musi być człowiek?
W europejskich przepisach prawnych raczej nie znajdziemy postanowienia mówiącego wprost: “Twórcą lub wynalazcą może być tylko człowiek”, bo czy ktokolwiek kiedyś dopuszczał albo chociażby rozważał inną możliwość? Mówiąc o utworach, dziełach chronionych prawem autorskim wskazujemy na ich cechy takie jak intelektualna, własna twórczość autora dzieła albo twórczość odzwierciedlająca niepowtarzalną osobowość autora. Nie ma tu nawet cienia wątpliwości, że mówimy o autorze - człowieku. Właścicielem praw autorskich nie mogą być zatem inne podmioty, np. zwierzęta – na pewno pamiętacie głośną medialnie sprawę dotyczącą selfie, które zostało wykonane przez najsłynniejszego makaka na świecie i decyzję sądu, który stwierdził, iż to zdjęcie nie podlega ochronie przez prawo autorskie.
Przyjęcie, iż tylko człowiek może być twórcą lub wynalazcą nie stoi na przeszkodzie, aby tworząc jakiś utwór korzystał on z dostępnych mu narzędzi, np. aparatu fotograficznego albo oprogramowania komputerowego. Do powstania chronionego utworu niezbędny jest jednak twórczy wkład człowieka, czy to przez określenie kształtu, cech, czy struktury utworu. Jeżeli człowiek nie ma wpływu na ostateczny kształt utworu nie może nazwać się twórcą. Stopień zaangażowania człowieka w powstanie dzieła pozwala na ustalenie gdzie i w jakim stopniu mogą przysługiwać mu prawa autorskie. Możemy wyróżnić cztery podstawowe modele współdziałania człowieka i sztucznej inteligencji w procesie tworzenia dzieła.
Dzieła stworzone przez SI przy współpracy człowieka
Człowiek w procesie tworzenia jakiegoś utworu może posługiwać się sztuczną inteligencją jako narzędziem, tak jak posługuje się programami tekstowymi wykorzystywanymi do pisania książki, czy oprogramowaniem dedykowanym do tworzenia grafiki. Jeżeli stworzony za pomocą tych programów utwór będzie miał cechy twórcze, będzie oryginalny, o indywidualnym charakterze, to człowiekowi przysługiwać będą prawa autorskie do tego utworu. Program komputerowy jest tutaj tylko narzędziem, tak jak pędzel w ręku malarza.
Utwory wygenerowane przez SI, ale wybrane przez człowieka
Druga grupa utworów stworzonych przez sztuczną inteligencję obejmuje utwory stworzone przez nią niezależnie, ale to ostatecznie człowiek dokonuje kreatywnego wyboru elementów i ich zestawienia. Przykładem takiego rodzaju utworów mogą być utwory muzyczne lub linie melodyczne generowane przez sztuczną inteligencję. Człowiek przesłuchując to co zostało stworzone przez algorytm decyduje, które jego części warto wykorzystać i jak je ze sobą połączyć. Tym samym to człowiek decyduje o ich zestawieniu i ostatecznym kształcie. Ten twórczy i swobodny element - wybór człowieka będzie sprawiał, iż utwór może być chroniony prawem autorskim.
Dzieła stworzone przez SI z zastosowaniem metody brute force
Metoda brute force polega, w uproszczeniu, na sprawdzeniu wszystkich kombinacji znaków, tak długo, aż znajdzie się tą właściwą. Przykładem prób zastosowania metody brute force może być tworzenie przez algorytm prostych tekstów lub notek prasowych. Czy można im jednak przypisać element twórczy? O ile wybór i ostateczny kształt zależy od swobodnych i twórczych decyzji człowieka, to tak.
Dzieła stworzone niezależnie przez SI
W dziełach tworzonych niezależnie przez sztuczną inteligencję znika ostatnia nić powiązania powstającego utworu z człowiekiem. Udział człowieka w powstaniu utworu sprowadza się bowiem jedynie do naciśnięcia ikony „uruchom program”. Utwory, które zostały stworzone i wygenerowane w całości przez sztuczną inteligencję, bez ingerencji człowieka są zatem pozbawione indywidulanego elementu twórczego.
Decyzja Izby Odwoławczej EPO
Po rozpatrzeniu odwołania złożonego przez twórcę systemu DABUS, Izba Odwoławcza EPO potwierdziła wcześniejszą decyzję o odmowie uznania sztucznej inteligencji jako wynalazcy. Decyzja ta nie była w Europie tak dużym zaskoczeniem. Ugruntowała ona wcześniejsze przypuszczenia, że wynalazcą może być tylko człowiek. Z drugiej jednak strony, wszystkich zwolenników przyznania praw ochronnych systemom SI, raczej pozbawiała nadziei, że może to nastąpić bez zmian w prawie. Decyzja EPO nie odbiega jednak od poglądów innych urzędów. O odmowie uznania SI jako wynalazcy orzekł wcześniej amerykański Urząd Patentowy – USPTO, a we wrześniu 2021 także sąd, rozpatrujący odwołanie od tej decyzji. Podobna decyzja zapadła również w Wielkiej Brytanii.
Co to znaczy dla nas?
Decyzja EPO ugruntowała przekonanie, że droga do przyznawania praw czy patentowania wynalazków stworzonych autonomicznie przez sztuczną inteligencję jest jeszcze daleka. Na dzień dzisiejszy, sztuczna inteligencja to spore wyzwanie dla praw własności intelektualnej. Z jednej strony, istota prawa autorskiego polega na ochronie twórczości człowieka, ale z drugiej, odmowa przyznania ochrony prawnej do dzieł, utworów stworzonych przez sztuczną inteligencję z pewnością nie przyczyni się do rozwoju tej technologii i innowacyjności jako takiej. Pozbawienie wytworów SI ochrony prawnej nie byłoby zatem pożądanym posunięciem. W mojej opinii, najbardziej prawdopodobnym scenariuszem będzie jednak dostosowanie przepisów prawnych do rozwoju SI, ale kiedy to nastąpi i jaki kształt przyjmą te regulacje prawne – na to pytanie chyba nikt nie jest jeszcze w stanie odpowiedzieć.
Adwokat Justyna Alchimionek
Ekspertka w zakresie ochrony własności intelektualnej, adwokat, partner w Kancelarii SK+ Siekierzyński Kochlewski.
Na co dzień zajmuje się ochroną marek i doradza przedsiębiorcom jak chronić ich rozwiązania i produkty na rynku. Posiada ponad 10-letnie doświadczenie w doradztwie z zakresu ochrony własności intelektualnej i nowych technologii, zarówno dla międzynarodowych korporacji, jak i rodzimych firm, głównie z branży automotive, farmaceutycznej, kosmetycznej, FMCG oraz IT. Należy do Izby Adwokackiej w Warszawie oraz Polskiej Izby Rzeczników Patentowych.
KONTAKT:
Pod koniec grudnia 2021 roku, Izba Odwoławcza Europejskiego Urzędu Patentowego [European Patent Office (EPO)] zdecydowała o odmowie udzielenia patentu na system sztucznej inteligencji (SI), który został stworzony przez samą sztuczną inteligencję całkowicie autonomicznie, bez udziału człowieka.
System DABUS
Decyzja Europejskiego Urzędu Patentowego dotyczy systemu opartego na sztucznej inteligencji – DABUS. Sprawa DABUS nie jest jedną z wielu “zwykłych” spraw patentowych, które trafiają do tego urzędu. DABUS jest sprawą wyjątkową, testem dla urzędów patentowych. Twórca systemu - Stephen L. Thaler złożył bowiem kilka wniosków o ochronę patentową systemu DABUS w różnych urzędach patentowych na całym świecie. Wszystko wskazuje na to, że głównym (a może i jedynym) celem tych wniosków było uzsykanie odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwe uzyskanie ochrony patentowej na wynalazek stworzony całkowicie autonomicznie przez sztuczną inteligencję, w którego tworzeniu człowiek nie brał udziału.
W pierwszej decyzji, która zapadła w tej sprawie, EPO nie miało wątpliwości. Wynalazcą może być tylko i wyłącznie człowiek, dlatego też wskazanie maszyny jako wynalazcy nie spełniało wymagań określonych w przepisach prawa, co urząd potraktował jako brak spełnienia warunku formalnego. W konsekwencji, Europejski Urząd Patentowy nawet nie przeszedł do kolejnej fazy badania wniosku o udzielenie patentu, czyli do badania merytorycznego i próby odpowiedzi na pytanie czy faktycznie system DABUS zasługuje na ochronę patentową.
Twórca systemu DABUS nie był zadowolony z tego rozstrzygnięcia i zaskarżył decyzję EPO. Twierdził, że urząd powołuje się na całkowicie przestarzałe przepisy prawne, przyjęte w czasie kiedy SI nie była jeszcze zdolna do tworzenia wynalazków, dlatego nie powinny mieć one do niej zastosowania. Poza tym, co podkreślał właściciel wynalazku, same przepisy prawne nie wykluczają wprost możliwości udzielenia patentów na wynalazki stworzone przez SI.
Czy twórcą musi być człowiek?
W europejskich przepisach prawnych raczej nie znajdziemy postanowienia mówiącego wprost: “Twórcą lub wynalazcą może być tylko człowiek”, bo czy ktokolwiek kiedyś dopuszczał albo chociażby rozważał inną możliwość? Mówiąc o utworach, dziełach chronionych prawem autorskim wskazujemy na ich cechy takie jak intelektualna, własna twórczość autora dzieła albo twórczość odzwierciedlająca niepowtarzalną osobowość autora. Nie ma tu nawet cienia wątpliwości, że mówimy o autorze - człowieku. Właścicielem praw autorskich nie mogą być zatem inne podmioty, np. zwierzęta – na pewno pamiętacie głośną medialnie sprawę dotyczącą selfie, które zostało wykonane przez najsłynniejszego makaka na świecie i decyzję sądu, który stwierdził, iż to zdjęcie nie podlega ochronie przez prawo autorskie.
Przyjęcie, iż tylko człowiek może być twórcą lub wynalazcą nie stoi na przeszkodzie, aby tworząc jakiś utwór korzystał on z dostępnych mu narzędzi, np. aparatu fotograficznego albo oprogramowania komputerowego. Do powstania chronionego utworu niezbędny jest jednak twórczy wkład człowieka, czy to przez określenie kształtu, cech, czy struktury utworu. Jeżeli człowiek nie ma wpływu na ostateczny kształt utworu nie może nazwać się twórcą. Stopień zaangażowania człowieka w powstanie dzieła pozwala na ustalenie gdzie i w jakim stopniu mogą przysługiwać mu prawa autorskie. Możemy wyróżnić cztery podstawowe modele współdziałania człowieka i sztucznej inteligencji w procesie tworzenia dzieła.
Dzieła stworzone przez SI przy współpracy człowieka
Człowiek w procesie tworzenia jakiegoś utworu może posługiwać się sztuczną inteligencją jako narzędziem, tak jak posługuje się programami tekstowymi wykorzystywanymi do pisania książki, czy oprogramowaniem dedykowanym do tworzenia grafiki. Jeżeli stworzony za pomocą tych programów utwór będzie miał cechy twórcze, będzie oryginalny, o indywidualnym charakterze, to człowiekowi przysługiwać będą prawa autorskie do tego utworu. Program komputerowy jest tutaj tylko narzędziem, tak jak pędzel w ręku malarza.
Utwory wygenerowane przez SI, ale wybrane przez człowieka
Druga grupa utworów stworzonych przez sztuczną inteligencję obejmuje utwory stworzone przez nią niezależnie, ale to ostatecznie człowiek dokonuje kreatywnego wyboru elementów i ich zestawienia. Przykładem takiego rodzaju utworów mogą być utwory muzyczne lub linie melodyczne generowane przez sztuczną inteligencję. Człowiek przesłuchując to co zostało stworzone przez algorytm decyduje, które jego części warto wykorzystać i jak je ze sobą połączyć. Tym samym to człowiek decyduje o ich zestawieniu i ostatecznym kształcie. Ten twórczy i swobodny element - wybór człowieka będzie sprawiał, iż utwór może być chroniony prawem autorskim.
Dzieła stworzone przez SI z zastosowaniem metody brute force
Metoda brute force polega, w uproszczeniu, na sprawdzeniu wszystkich kombinacji znaków, tak długo, aż znajdzie się tą właściwą. Przykładem prób zastosowania metody brute force może być tworzenie przez algorytm prostych tekstów lub notek prasowych. Czy można im jednak przypisać element twórczy? O ile wybór i ostateczny kształt zależy od swobodnych i twórczych decyzji człowieka, to tak.
Dzieła stworzone niezależnie przez SI
W dziełach tworzonych niezależnie przez sztuczną inteligencję znika ostatnia nić powiązania powstającego utworu z człowiekiem. Udział człowieka w powstaniu utworu sprowadza się bowiem jedynie do naciśnięcia ikony „uruchom program”. Utwory, które zostały stworzone i wygenerowane w całości przez sztuczną inteligencję, bez ingerencji człowieka są zatem pozbawione indywidulanego elementu twórczego.
Decyzja Izby Odwoławczej EPO
Po rozpatrzeniu odwołania złożonego przez twórcę systemu DABUS, Izba Odwoławcza EPO potwierdziła wcześniejszą decyzję o odmowie uznania sztucznej inteligencji jako wynalazcy. Decyzja ta nie była w Europie tak dużym zaskoczeniem. Ugruntowała ona wcześniejsze przypuszczenia, że wynalazcą może być tylko człowiek. Z drugiej jednak strony, wszystkich zwolenników przyznania praw ochronnych systemom SI, raczej pozbawiała nadziei, że może to nastąpić bez zmian w prawie. Decyzja EPO nie odbiega jednak od poglądów innych urzędów. O odmowie uznania SI jako wynalazcy orzekł wcześniej amerykański Urząd Patentowy – USPTO, a we wrześniu 2021 także sąd, rozpatrujący odwołanie od tej decyzji. Podobna decyzja zapadła również w Wielkiej Brytanii.
Co to znaczy dla nas?
Decyzja EPO ugruntowała przekonanie, że droga do przyznawania praw czy patentowania wynalazków stworzonych autonomicznie przez sztuczną inteligencję jest jeszcze daleka. Na dzień dzisiejszy, sztuczna inteligencja to spore wyzwanie dla praw własności intelektualnej. Z jednej strony, istota prawa autorskiego polega na ochronie twórczości człowieka, ale z drugiej, odmowa przyznania ochrony prawnej do dzieł, utworów stworzonych przez sztuczną inteligencję z pewnością nie przyczyni się do rozwoju tej technologii i innowacyjności jako takiej. Pozbawienie wytworów SI ochrony prawnej nie byłoby zatem pożądanym posunięciem. W mojej opinii, najbardziej prawdopodobnym scenariuszem będzie jednak dostosowanie przepisów prawnych do rozwoju SI, ale kiedy to nastąpi i jaki kształt przyjmą te regulacje prawne – na to pytanie chyba nikt nie jest jeszcze w stanie odpowiedzieć.
Adwokat Justyna AlchimionekEkspertka w zakresie ochrony własności intelektualnej, adwokat, partner w Kancelarii SK+ Siekierzyński Kochlewski.
Na co dzień zajmuje się ochroną marek i doradza przedsiębiorcom jak chronić ich rozwiązania i produkty na rynku. Posiada ponad 10-letnie doświadczenie w doradztwie z zakresu ochrony własności intelektualnej i nowych technologii, zarówno dla międzynarodowych korporacji, jak i rodzimych firm, głównie z branży automotive, farmaceutycznej, kosmetycznej, FMCG oraz IT. Należy do Izby Adwokackiej w Warszawie oraz Polskiej Izby Rzeczników Patentowych.
KONTAKT:
